عقیق: مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی در یکی از سخنرانی‌های خود به «شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان» پرداختند که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.
«اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِیْهِ نَصِیبا مِنْ رَحْمَتِکَ الواسِعَةِ، وَاهْدِنِی فِیْهِ لِبَراهِینِکَ السَّاطِعَةِ، وَخُذْ بِناصِیَتِی إِلی مَرْضاتِکَ الجامِعَةِ، بِمَحَبَّتِکَ یا أَمَلَ المُشْتاقِینَ.»
«خدایا قرار ده برایم در این روز بهره‌ای از رحمت وسیعت، و راهنمایی‌ام کن در این ماه به سوی دلیل‌های درخشانت، و مرا به سوی موجبات خوشنودی همه جانبه‌ات سوق ده، به حق محبتت ای آرزوی مشتاقان.»
* فراز اول دعا؛ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِیْهِ نَصِیبا مِنْ رَحْمَتِکَ الواسِعَةِ
بسم الله الرحمن الرحیم؛ دعای روز نهم ماه مبارک رمضان چنین است: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِیْهِ نَصِیبا مِنْ رَحْمَتِکَ الواسِعَةِ»؛ یعنی: «خدایا در این روز، مرا از رحمت واسعه‌ات بهره‌مند فرما».
در این دعای شریف، از خداوند متعال درخواست می‌کنیم که ما را از رحمت بی‌کران خویش نصیب و بهره‌ای عطا فرماید، اما برای اینکه شایسته دریافت این رحمت الهی باشیم، خود نیز باید با دیگران با رحمت و مهربانی رفتار کنیم، به‌ویژه با کسانی که زیردست ما هستند یا به نوعی محتاج کمک ما می‌باشند.
در گذشته، نیازمندان و گدایان با آداب خاصی طلب کمک می‌کردند. آنها اغلب در گوشه مساجد می‌نشستند و با عباراتی چون «اِرحَم تُرحَم» (رحم کن تا به تو رحم شود) و یا با ذکر نام مقدس «یا قمر بنی هاشم» و «یا اباعبدالله» از مردم یاری می‌طلبیدند. گاهی حتی روضه‌خوانی می‌کردند که موجب تأثر و گریه شنوندگان می‌شد.
* باید با دیگران رحیم و مهربان باشیم
متأسفانه امروزه شاهد تغییر این فرهنگ هستیم. برخی افراد با شیوه‌های نامناسب و به دور از آداب اسلامی به تکدی‌گری می‌پردازند.
به جای توسل به اهل بیت علیهم‌السلام، با نواختن دمبک و تار در خیابان‌ها، اتوبوس‌ها و بازارها به شکلی غیرمحترمانه طلب کمک می‌کنند.
این رفتار نه تنها با فرهنگ اسلامی سازگار نیست، بلکه برای نظام جمهوری اسلامی و انقلاب ما نیز شایسته نیست.
دولت باید در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد و این افراد را ساماندهی کند. اما فراتر از وظیفه دولت، ما نیز به عنوان آحاد جامعه مسئولیت داریم.
اگر می‌خواهیم رحمت الهی شامل حال ما شود، باید نسبت به نیازمندان واقعی اطراف خود رحیم باشیم.
اگر توانایی مالی داریم، می‌توانیم به همسایه‌ای که دخترش قصد ازدواج دارد ولی جهیزیه ندارد، کمک کنیم - مثلاً با خرید یک قالی یا وسایل ضروری منزل.
این‌گونه اعمال خیر موجب می‌شود دعای ما مستجاب شود و رحمت الهی شامل حالمان گردد.
فرد مشمول رحمت الهی از بلایای طبیعی مانند زلزله، رانش زمین و سیل در امان خواهد بود و حتی از تهدیدات دشمنان نیز محفوظ می‌ماند، زیرا رحمت خداوند او را احاطه کرده است.
حتی اگر توانایی مالی نداریم، می‌توانیم با زبان چرب و نرم و نفوذ کلام، دیگران را به کمک به نیازمندان ترغیب کنیم.
مثلاً می‌توانیم نزد دوستی که امکانات مالی خوبی دارد، از وضعیت همسایه‌مان که نیازمند کمک است صحبت کنیم و او را به خرید یخچال، ماشین لباسشویی یا وسایل ضروری دیگر برای آن خانواده تشویق نماییم.
پیام اصلی این دعا این است که اگر می‌خواهیم مشمول رحمت واسعه الهی شویم، باید خود نیز نسبت به دیگران رحیم و مهربان باشیم: «اَرحَموا مَن فی الأرض یَرحَمکُم مَن فی السَّماء» (به ساکنان زمین رحم کنید تا ساکن آسمان به شما رحم کند).
در راستای همین مفهوم رحمت، جشن نیکوکاری که به همت دولت برگزار می‌شود، فرصت ارزشمندی برای گسترش این رحمت در جامعه است.
بسیاری از کودکان هستند که توانایی خرید لوازم تحصیلی مانند دفتر، کیف و لباس را ندارند. همت گماشتن به تأمین این نیازها، مصداق بارز رحمت و مهربانی است.
* مهم ترین نکته در کمک‌رسانی، حفظ آبروی نیازمندان است
برخی افراد آبرومند هستند و حتی روی‌شان نمی‌شود برای دریافت کمک‌های جشن نیکوکاری مراجعه کنند.
باید با جستجو و شناسایی این افراد، به‌ویژه عروس‌های آبرومند و نیازمند، به طور محترمانه و پنهانی به آنها کمک کنیم.
در گذشته، سنت موقوفه و وقف، یکی از راه‌های نهادینه کردن رحمت و احسان در جامعه بود.
به یاد دارم حدود شصت سال پیش در منطقه لواسان، موقوفه‌ای وجود داشت که بر دیوار مسجد آن، مصارف آن ثبت شده بود:
اعزام سالانه دو نفر به کربلا و دو نفر به مشهد
تأمین هزینه تحصیل کودکان
تأسیس مکتب‌خانه
روشن کردن چراغ در موسسات مذهبی
برگزاری مراسم روضه حضرت فاطمه (س)
و عزاداری محرم.
زمانی که حدود بیست سال داشتم و در ماه رمضان در آن مسجد منبر می‌رفتم، شاهد باغی زیبا با درختان بید مجنون و استخر بودم.
پیرمردان آن زمان که عمرهای طولانی داشتند - گاه صد یا صد و پنجاه سال - برایم تعریف کردند که این موقوفه توسط یکی از رجال مملکت ایجاد شده و شانزده متولی از چهار محله لواسان (از هر محله چهار پیرمرد) بر آن نظارت داشتند.
اکنون اطلاعی ندارم که آیا اوقاف همچنان به این موقوفه رسیدگی می‌کند یا خیر.
خلاصه آنکه اگر می‌خواهید رحمت خداوند شامل حالتان شود، باید به دیگران رحم کنید.
* دعوت به گسترش رحمت در جامعه
مصداق این حقیقت را در حکایتی می‌توان دید که چندی پیش در تلویزیون نیز پخش شد:
مردی با دوستانش به بیرون شهر رفته بودند. آنجا سگی را دیدند که بچه‌هایش از گرسنگی بی‌تاب بودند.
آن مرد با مهربانی، غذای خود و همراهانش را به توله‌سگ‌ها داد تا سیر شوند. این مرد دو همسر داشت، یکی در داخل شهر و دیگری نزدیک دروازه شهر.
غروب که شد، به دوستانش گفت امشب به خانه همسر نزدیک دروازه برویم، چون مسیر منزل دیگرش دور بود.
آنچه او نمی‌دانست این بود که همسر دیگرش در خانه داخل شهر، زهری تهیه کرده بود تا آن شب به او بخوراند.
آن شب، مرد در خواب امام سجاد (ع) را دید که به او فرمودند: «به پاس رحمتی که به آن توله‌سگ‌ها نمودی، ما تو را امشب به آن خانه نفرستادیم، زیرا همسرت زهری تهیه کرده و در فلان مکان پنهان کرده است.»
فردا مرد با دوستانش به آن خانه رفت و زهر را دقیقاً در همان جایی که امام فرموده بود، پیدا کرد.
وقتی همسرش این واقعیت را فهمید، شرمنده شد. مرد به او گفت: «امام به من اختیار داد که می‌توانم تو را نگه دارم یا طلاق دهم، خودت تصمیم بگیر.»
زن از شدت شرمندگی طلاق خواست و رفت.
این داستان نشان می‌دهد که حتی رحم کردن به یک حیوان می‌تواند موجب نزول رحمت الهی شود. اگر شبی یک گربه گرسنه در کوچه ببینیم و با دادن مقداری غذا به او رحم کنیم، خداوند نیز به ما رحم خواهد کرد.
متأسفانه بسیاری از مردم دعاهای ماه رمضان را تنها می‌خوانند و می‌روند، بدون آنکه در معنای آن تأمل کنند. این دعای روز نهم ماه رمضان، دعوتی است به گسترش رحمت در جامعه تا خود نیز مشمول رحمت واسعه الهی شویم.
فراز دوم دعا؛ وَاهْدِنِی فِیْهِ لِبَراهِینِکَ السَّاطِعَةِ
بخش دوم دعای روز نهم ماه رمضان چنین است: «وَاهْدِنِی فِیْهِ لِبَراهِینِکَ السَّاطِعَةِ»؛ یعنی: «و مرا در این روز به سوی براهین درخشان خود هدایت فرما».
در این فراز از دعا، از خداوند می‌خواهیم که ما را به سوی دلایل روشن و براهین درخشان خود هدایت کند.
* شناخت عمیق و یقینی با دلایل روشن الهی
خداوند متعال برای اثبات وجود خود، قدرت بی‌انتها و حکمت بالغه‌اش، دلایل و براهین فراوانی در عالم هستی قرار داده است که با تأمل در آنها، انسان به معرفت الهی دست می‌یابد.
یکی از مصادیق این براهین ساطعه، مشاهده سرنوشت ستمگران و ظالمان تاریخ است.
همانطور که صدام حسین، با وجود قدرت ظاهری و طغیانش، به سزای اعمال خود رسید.
این سرانجام عبرت‌آموز ظالمان، خود دلیلی روشن بر وجود خدایی عادل و قهار است که هیچ ستمی را بی‌پاسخ نمی‌گذارد.
حکایتی که پیش‌تر درباره مردی که به توله‌سگ‌ها رحم کرد بیان شد نیز نمونه‌ای از این براهین است.
اینکه امام سجاد (ع) در خواب به او هشدار داد و از توطئه همسرش آگاه ساخت، نشان‌دهنده ارتباط عالم غیب با عالم شهادت و تأثیر اعمال نیک در جلب عنایات الهی است.
چنین رویدادهایی، دلایلی روشن بر وجود نظام علّی و معلولی در عالم هستی است که تحت تدبیر حکیمانه خداوند قرار دارد.
مطالعه عمیق در کتب توحیدی و تفکر در آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم‌السلام نیز ما را با براهین محکم و استدلال‌های متقن در اثبات وجود خداوند آشنا می‌سازد.
مطالعه کتاب‌هایی چون «توحید مفصل» و آثار علمای بزرگ در حوزه خداشناسی، راهی برای دستیابی به این براهین ساطعه است.
البته براهین و دلایل خداشناسی بسیار گسترده و متنوع است که پرداختن به همه آنها در این مجال ممکن نیست.
اما آنچه مهم است، درخواست هدایت به سوی این براهین است - هدایتی که در پرتو آن، انسان به معرفتی عمیق و ایمانی راسخ دست می‌یابد.
در ماه مبارک رمضان که ماه تزکیه نفس و صفای باطن است، شرایط روحی انسان برای درک این براهین و آیات الهی آماده‌تر است.
روزه‌داری، عبادت و ذکر الهی، زنگارهای غفلت را از دل می‌زداید و چشم بصیرت را برای مشاهده جلوه‌های حق تعالی گشاده‌تر می‌سازد.
بنابراین، در این بخش از دعای روز نهم، از خداوند می‌خواهیم که در این ماه مبارک، ما را با دلایل روشن خود آشنا سازد تا به شناختی عمیق و یقینی از ذات مقدسش نائل آییم.
فراز سوم دعا؛ وَخُذْ بِناصِیَتِی إِلی مَرْضاتِکَ الجامِعَةِ
فراز سوم و پایانی دعای روز نهم ماه رمضان چنین است: «وَخُذْ بِناصِیَتِی إِلی مَرْضاتِکَ الجامِعَةِ»؛ یعنی: «و پیشانی مرا بگیر و به سوی خشنودی کامل خود هدایت کن».
در این بخش از دعا، با تعبیری بسیار لطیف و عمیق، از خداوند متعال درخواست می‌کنیم که زمام اختیار ما را به دست گیرد و ما را به سوی آنچه موجب خشنودی کامل اوست، هدایت فرماید.
* بدون جلب رضایت مخلوقات نمی توان به رحمت الهی رسید
تعبیر «اخذ به ناصیه» (گرفتن پیشانی) کنایه از هدایت قاطعانه و رهبری مستقیم است، همچون آنکه دست یک کودک را می‌گیرند تا او را از خطر دور کنند و به مسیر صحیح هدایت نمایند.
در این فراز، اعتراف به خطاها و کوتاهی‌های گذشته مستتر است.
گویی انسان به خداوند عرض می‌کند: «پروردگارا! من در زندگی خود بسیار خطا کرده‌ام، عمرم را به بطالت گذرانده‌ام و در راه نادرست قدم برداشته‌ام. اکنون از تو می‌خواهم پیشانی مرا بگیری و مرا به سمت مسیری ببری که موجب رضایت کامل تو باشد».
نکته بسیار مهم در این دعا، اشاره به «مرضات جامعه» یا «خشنودی کامل خداوند» است.
این عبارت، ما را به تأمل در این حقیقت وا می‌دارد که رضایت خداوند در گرو رضایت مخلوقات اوست.
به تعبیر دیگر، نمی‌توان انتظار داشت که خداوند از ما راضی باشد، در حالی که بندگان او از ما ناراضی هستند.
برای اینکه این دعا مستجاب شود، باید گام‌های عملی در جهت جلب رضایت الهی برداریم. از جمله:
۱. جلب رضایت افرادی که از آنها غیبت کرده‌ایم یا به نحوی حقشان را ضایع نموده‌ایم.
۲. بازگرداندن حقوق مادی دیگران، حتی اگر مربوط به دوران کودکی و نوجوانی ما باشد.
۳. تلاش برای کسب روزی حلال و پرهیز از کسب مال حرام.
۴. رعایت حقوق همسر و فرزندان و تأمین نیازهای مادی و معنوی آنان از راه حلال.
۵. تلاش برای خدمت به خلق خدا و رفع نیازهای آنان.
هنگامی که انسان برای جلب رضایت مخلوقات خدا تلاش کند، در واقع در مسیر جلب رضایت خالق گام برمی‌دارد. این همان «مرضات جامعه» یا رضایت کامل خداوند است که تمامی ابعاد زندگی انسان را در بر می‌گیرد.
ماه مبارک رمضان، فرصت مغتنمی است برای حسابرسی از خود و تلاش در جهت اصلاح کاستی‌ها.
در این ماه، دعاها به اجابت نزدیک‌تر است، به شرط آنکه همراه با عمل صالح و تلاش برای اصلاح نفس باشد.
صِرف خواندن این دعا و درخواست رضایت الهی، بدون تلاش عملی برای جلب رضایت مخلوقات، سودی نخواهد داشت.
این دعای ارزشمند روز نهم ماه رمضان، ما را به سه محور اساسی در سیر و سلوک الهی رهنمون می‌سازد:
درخواست بهره‌مندی از رحمت واسعه الهی
هدایت به سوی براهین روشن توحیدی
جلب رضایت کامل پروردگار از طریق جلب رضایت مخلوقات.
* فراز پایانی دعا؛ بِمَحَبَّتِکَ یا أَمَلَ المُشْتاقِینَ
بخش پایانی دعای روز نهم ماه رمضان چنین است: «بِمَحَبَّتِکَ یا أَمَلَ المُشْتاقِینَ»؛ یعنی: «به حق محبت خودت، ای آرزوی مشتاقان».
* محبت خداوند به بندگانش، حقیقتی است
در این فراز، ما از خداوند متعال می‌خواهیم که به پاس محبت بی‌کران خود به بندگانش، دعاهای ما را مستجاب فرماید.
استشهاد به محبت الهی در این دعا، نشان‌دهنده جایگاه والای این صفت در میان صفات جمالیه خداوند است.
خداوندی که «یا أَمَلَ المُشْتاقِینَ» (ای آرزوی مشتاقان) خوانده می‌شود، تنها امید و پناه کسانی است که با عشق و اشتیاق در طلب او هستند.
محبت خداوند به بندگانش، حقیقتی است که در روایات اسلامی بر آن تأکید فراوان شده است.
در روایت آمده که محبت صد درجه دارد که نود و نه درجه آن مخصوص خداوند است و تنها یک درجه آن میان تمام مخلوقات تقسیم شده است.
حتی در همان یک درجه نیز، خداوند سهمی دارد. این روایت، عمق و گستره محبت الهی را به زیبایی ترسیم می‌کند.
محبت پدر و مادر به فرزندان، محبت حیوانات به نوزادان خود، و تمامی صور محبت در عالم هستی، تنها پرتویی از آن یک درجه محبت است که میان مخلوقات تقسیم شده.
پس چگونه می‌توان عظمت نود و نه درجه دیگر را که مخصوص حق تعالی است، تصور کرد؟
اما نکته مهم این است که بهره‌مندی از این محبت بی‌کران الهی، مشروط به تحقق شرایطی است که پیش‌تر بیان شد.
نمی‌توان انتظار داشت که بدون عمل به وظایف الهی و بدون تلاش برای جلب رضایت مخلوقات، مشمول این محبت واسعه شد.
به تعبیر دیگر، «من دعا بکنم و خدا رحم خودش را شامل حالم کند، در حالی که خودم به دیگران رحم نمی‌کنم»، انتظاری معقول نیست.
* خداوند زمانی از ما راضی می‌شود که مخلوقاتش از ما راضی باشند
این یک اصل مهم در مناسبات بنده با پروردگار است که در آموزه‌های دینی به آن تأکید شده است.
دعای روز نهم ماه رمضان که با درخواست نصیبی از رحمت واسعه الهی آغاز شد، با استشهاد به محبت بی‌کران خداوند پایان می‌یابد.
این دعا، ما را دعوت می‌کند تا در مسیر رحمت، هدایت و رضایت الهی گام برداریم و با عمل به وظایف خود در قبال خالق و مخلوق، شایسته دریافت این عنایات الهی گردیم.
در جمع‌بندی کلی، دعای روز نهم ماه رمضان شامل سه درخواست اساسی است:
۱. بهره‌مندی از رحمت واسعه الهی
۲. هدایت به سوی براهین روشن توحیدی
۳. جلب رضایت کامل خداوند
و همه این درخواست‌ها را با توسل به محبت بی‌کران الهی مطرح می‌کنیم.
ان‌شاءالله خداوند متعال این دعاها را از همه روزه‌داران و عبادت‌کنندگان ماه مبارک رمضان بپذیرد و ما را در زمره بندگان خاص خود قرار دهد.
منبع:حوزه
